Rybactwo i morze
Unia Europejska
Logotyp Nadnoteckiej Grupy Rybackiej - Przejście do strony głównej
mail
mail
10.04.2017

Śródlądowa gospodarka rybacka na obszarze NGR

NGR skupia gminy znajdujące się na terenie północnego dorzecza Noteci. Funkcjonowanie wszystkich gospodarstw rybackich (zarówno stawowych, jak i jeziorowych) w tej samej zlewni wymusza na rybakach kontakt i współpracę. W tym samym momencie warunki pogodowe, np. gwałtowne przybory wód czy długotrwałe susze oddziałują w podobny sposób na wszystkich użytkowników wód. Bliska odległość i połączenia hydrologiczne są także powodem dużego ryzyka epizootycznego, tak więc ewentualne problemy w tym względzie są problemami wspólnymi, a ich eliminacja musi przebiegać we współpracy z innymi podmiotami. Ma to szczególne znaczenie na ciekach, na których umiejscowiono więcej gospodarstw, np. na Piławie i jej dopływie Dobrzycy funkcjonują trzy gospodarstwa, a na niewielkiej Łomnicy – aż siedem.

Na dzisiejszy obraz rybactwa na obszarze NGR wielki wpływ miało funkcjonowanie aż do lat 90 Państwowego Gospodarstwa Rybackiego z siedzibą w Oleśnicy. Przedsiębiorstwo to obejmowało swoim zasięgiem cały teren objęty dziś działaniem Stowarzyszenia i gospodarowało na części jezior, a także na większości istniejących obiektów hodowlanych. Kadra kierownicza i ichtiolodzy tam pracujący przyczynili się do utworzenia wielu gospodarstw rybackich powstałych po prywatyzacji, a część pracowników oleśnickiego kombinatu do dziś utrzymuje się z pracy w sektorze rybackim. Integrację rybaków na obszarze NGR wspomaga funkcjonowanie Oddziału Terenowego Polskiego Towarzystwa Rybackiego w Pile. Aktywnym członkiem PTR jest też Okręg Nadnotecki Polskiego Związku Wędkarskiego, który jest użytkownikiem większości wód stojących i płynących na tym obszarze. Od kilku lat w integracji środowiska rybackiego bierze też udział Nadnotecka Grupa Rybacka. Pomoc w dofinansowaniu projektów tworzonych w oparciu o PO RYBY oraz organizacja wydarzeń promocyjnych, kulturalnych i informacyjnych spowodowały, że NGR jest w tej chwili platformą najbardziej integrująca nadnoteckich rybaków.

Większość osób prowadzących działalność rybacką oraz część ich pracowników posiada wykształcenie rybackie, są absolwentami wydziałów rybackich UWM Olsztyn i UP Szczecin, czy technikum rybackiego w Sierakowie. O jakości kadry rybackiej na terenie naszej grupy świadczy fakt, że są wśród nich członkowie zarządów wszystkich ogólnopolskich organizacji rybackich i innych ciał mających wpływ na prowadzenie gospodarki rybackiej (m.in. PTR w Poznaniu, Krajowy Związek Producentów Ryb, SPRŁ w Lęborku, Organizacja Producentów Ryb Jesiotrowatych w Toruniu, Komitet Monitorujący PO Ryby, Towarzystwo Promocji Ryb „PAN KARP”). Jednym z problemów kadrowych, który zauważono obecnie na terenie NGR, jest brak odpowiednich kompetencji do kontynuowania tradycji zawodu rybaka przez młode pokolenie w małych, rodzinnych gospodarstwach rybackich. Efektem tego zjawiska jest niepewna przyszłość przedsiębiorstw, których właściciele dobiegają wieku emerytalnego.

Na terenie działania NGR funkcjonuje szereg podmiotów prowadzących działalność rybacką, praktycznie w każdej formie, w jakiej może być prowadzone rybactwo śródlądowe. Ze względu na dużą zasobność obszaru w wody otwarte podmiotami o najszerszym spektrum działania są użytkownicy tychże wód. Od wielu lat coraz większe znaczenie w strukturze dochodów gospodarstw jeziorowych zajmuje sprzedaż licencji wędkarskich. Największym zagrożeniem dla tej działalności jest postępująca eutrofizacja wód powierzchniowych i ciągłe obniżanie się wód gruntowych.

Ten drugi problem dotyka też część obiektów z drugiej grupy podmiotów rybackich, czyli tych, które prowadzą chów i hodowlę w obiektach stawowych typu karpiowego. Są najbardziej liczebną grupą podmiotów, a wśród nich dominują małe rodzinne gospodarstwa już dziś nastawione na lokalną sprzedaż oraz rozwój w kierunku agroturystyki lub współpracy z małymi lokalnymi odbiorcami. Trzecią grupę stanowią gospodarstwa produkujące ryby łososiowate, których funkcjonowanie umożliwia zasobność wód typu górskiego, zwłaszcza w północnej części obszaru funkcjonowania NGR. W większości są to nowoczesne obiekty stosujące najnowsze technologie hodowlane. Dość duży poziom ich produkcji wskazuje na racjonalne wykorzystanie zasobów, nie aspiruje jednak do wielkości najwyższych w Polsce (poziom ok. 1000 ton/obiekt), głównie ze względu na potrzebę dopasowania poziomu produkcji do warunków środowiskowych, czyli tzw. zrównoważonej produkcji (w większości obiekty te znajdują się na terenach o ustanowionych formach ochrony środowiska). Na terenie działania Grupy znajdują się także podmioty prowadzące wylęgarnie ryb. Choć w większości wypadków stanowi to dodatkową działalność gospodarstw, pochodząca z niej produkcja nabywana jest także przez innych użytkowników rybackich, głównie lokalnych.

Aktualnie na terenie działania NGR funkcjonuje 8 przetwórni, w tym przy Gospodarstwie Rybackim Pstrąg Tarnowo, a w Pokrzywnicy działa zakład zajmujący się przerobem ryb morskich. W Przyłękach (gm. Trzcianka) prężnie działa Tradycyjna Wędzarnia Ryb przedsiębiorstwa „Eeltrans”. Wybudowanie przetwórni planuje się też w jednym z gospodarstw rybackich w Łomnicy. Luka na lokalnym rynku ryb słodkowodnych stopniowo uzupełniana jest przez zakłady sprzedaży bezpośredniej w ramach gospodarstw rybackich, co jest naturalnym i racjonalnym kierunkiem ich rozwoju.

Sektor rybacki występujący na terenie działania grupy ma charakter rozdrobniony, wielkość gospodarstw często nie pozwala na uzyskanie zadowalających wyników ekonomicznych. W związku z powyższym nie wszyscy zajmujący się rybactwem są w stanie rozwijać i profesjonalizować tą działalność. Wiele z gospodarstw nie nadąża za nowoczesnymi rozwiązaniami i technologiami stosowanymi obecnie w akwakulturze. Jest to związane z barierami wiekowymi, technologicznymi i finansowymi. Aby zapobiec marginalizacji działalności rybackiej na tym terenie, podmioty, które nie są w stanie samodzielnie zwiększyć dochodów z działalności rybackiej, powinny podjąć próbę restrukturyzacji działalności bądź jej dywersyfikacji. Odpowiednio ukierunkowane wsparcie może nakłonić podmioty rybackie do działań restrukturyzacyjnych prowadzonej działalności również poprzez wdrażanie nowych technologii. Problemem ważnym w tej kwestii może być fakt, że właścicielami gospodarstw rybackich obszaru NGR są często osoby sięgające już wieku emerytalnego, które nie chcą się angażować we współpracę z organizacjami społecznymi i naukowymi, co jest bardzo przydatne w planowaniu innowacyjnego rozwoju gospodarstwa rybackiego. Często nie mają doświadczenia, know – how, nowych idei, pomysłów i innowacyjnych rozwiązań dla rozwoju prowadzonych przez nich przedsiębiorstw akwakultury. Dużym ułatwieniem dla takich gospodarstw byłoby powstanie jakiejś wspólnej platformy sprzedaży ryb, do tej pory na obszarze brak jest bowiem form zorganizowanego rynku produktów rybnych, nie funkcjonują też targi rybne.

Poza typową działalnością rybacką, część podmiotów prowadzi już działalność dodatkową. Wiele podmiotów skorzystało z dofinansowania swoich inwestycji w ramach programu Operacyjnego RYBY 2007-2013, zatem dysponuje bogatym doświadczeniem w zakresie pozyskiwania funduszy. Wiele z nich korzystało także ze środków dofinansowujących inwestycje typowo rybackie pochodzących z Osi 2 PO RYBY. Dalsze szanse na rozwój sektora akwakultury daje długoterminowa strategia UE (WPR) wspierająca rozwój akwakultury, produkcji organicznej i ekologicznej oraz duża spójność LSR z innymi lokalnymi strategiami rozwoju oraz perspektywa współpracy. Analiza sektora wykazuje jednak, że na obszarze NGR ciągle istnieje pewna ilość gospodarstw, które w dalszym ciągu nie pozyskało wsparcia ze środków unijnych. Wpływ na to mogą mieć skomplikowane i niestabilne prawo i procedury w Polsce, brak stabilności ekonomicznej w związku ze zmianami w globalnej gospodarce oraz fakt, iż inwestycje rybackie i okołorybackie są bardzo kapitałochłonne, a zdobycie dostępnych na rynku produktów finansowych, które mogłyby wspomóc ich realizację jest bardzo trudne. Dodatkowe działalności okołorybackie na obszarze NGR czasami mają charakter oddzielnej działalności gospodarczej uzupełniającej dochody z rybactwa, najczęściej jednak są rozwinięciem działalności rybackiej. Sprzyja temu mały i rodzinny charakter gospodarstw, dla których dodatkowe dochody z działalności około rybackiej mogą być atrakcyjną formą podniesienia rentowności przedsięwzięcia. Najpowszechniej występujące formy tej działalności to sprzedaż bezpośrednia ryb, gastronomia, agroturystyka, inne usługi turystyczne, usługi sprzętem rybackim i budowlanym (prace ziemne).

Gospodarstwa rybackie, które prowadzą działalność gastronomiczną lub przetwórczą wytwarzają potrawy i produkty, które znane są regionalnym mieszkańcom. W większości przypadków nie są jednak opatrzone certyfikatami jakości i nie figurują na listach potraw i produktów regionalnych lub tradycyjnych. Natomiast ich jakość oraz wysokie walory smakowe pretendują je do ubiegania się o właśnie tego typu uznanie. Przyczyną takiej sytuacji jest brak wiedzy nt. możliwości pozyskiwania certyfikatów produktów rybnych oraz wpisywania na listy produktów regionalnych. Dodatkową barierą jest bariera wieku właścicieli gospodarstw oraz brak rozmachu w prowadzonych akcjach promocyjnych gospodarstw rybackich. Wiele z nich skupia się na sezonowej sprzedaży ryb i skarży się na niewystarczającą ilość klientów. Z drugiej jednak strony rybacy ci nie inwestują właściwie w promocję, która w wielu przypadkach mogłaby przyczynić się do wydłużenia okresu sprzedaży oraz zwiększenia liczby klientów odwiedzających poszczególne gospodarstwa.

Szansą dla gospodarstw, które mogą zaoferować jakieś usługi turystom (nocleg, gastronomia, łowisko specjalne) jest rozwój turystyki weekendowej wśród mieszkańców dużych miast oraz coraz większe zainteresowanie edukacyjną stroną podróżowania. Nadzieję na rozwój takiej „turystyki rybackiej” na śródlądziu daje coraz większa popularność podobnych usług oferowanych przez rybaków nadmorskich. Z kolei sprzedaży ryb sprzyja coraz większe zainteresowanie spożyciem ryb, a ograniczanie połowów morskich zwiększa zainteresowanie spożyciem ryb gatunków słodkowodnych. Tendencję tę wspierają akcje informacyjne o zasięgu ogólnopolskim, w trakcie których środowiska ekologiczne propagują zmniejszenie spożycia ryb morskich zagrożonych gatunków i jednocześnie zachęcają do konsumpcji ryb słodkowodnych. Do wzrostu popytu na pewno przyczyniłaby się większa świadomość walorów zdrowotnych ryb, do tej pory najsilniejszym napędem wzrostu spożycia jest jednak moda, niekoniecznie poparta wiedzą z zakresu dietetyki. Szansą na zwiększenie spożycia ryb słodkowodnych może być także rosnąca zamożność społeczeństwa oraz możliwość wykorzystania wsparcia inwestycji ze środków PO Ryby.

Łącznie na terenie NGR funkcjonuje ok. 50 podmiotów rybackich (uprawnionych do rybactwa), w tym 43 to hodowcy stawowi, a 7 to użytkownicy jezior. Spośród nich tylko 23 użytkowników przekazało swoje dane ze sprawozdań RRW, niezbędne do obliczenia progu rybackości. Z danych tych wynika, że w sektorze rybackim na obszarze NGR zatrudnionych jest 144 osób, z czego 96 osób na stałe. Całkowita wartość produkcji to ponad 11,5 mln zł, z czego większość to produkcja stawowa. Zaledwie 4 % stanowią zarybienia oraz połowy, które wykonuje głównie ON PZW w Pile oraz kilku użytkowników jezior.